Xuất khẩu titan: Khó khăn về thị trường, sức cạnh tranh sản phẩm kém

Báo Bình Định, 21/08/2014

Gần đây, tình hình sản xuất, kinh doanh, xuất khẩu (XK) titan của các doanh nghiệp (DN) trên địa bàn tỉnh gặp nhiều khó khăn, sản lượng tồn kho lớn. PV Báo Bình Định đã phỏng vấn ông Nguyễn Kim Phương, Giám đốc Sở Công Thương, về vấn đề này.

Lượng titan tồn kho của một doanh nghiệp tại KCN Phú Tài. Ảnh: Nguyễn Hân

* Xin ông cho biết về tình hình sản xuất kinh doanh, XK titan của các DN trên địa bàn tỉnh ta thời gian qua?

- Từ năm 2013 đến nay, tình hình khai thác và XK sản phẩm titan sụt giảm cả về sản lượng và giá trị XK. Giá bán các sản phẩm titan đều giảm mạnh, hiện chỉ còn 50-60% so với năm 2012. Những yếu tố trên đã làm cho công nghiệp khai thác, chế biến titan trên địa bàn tỉnh tăng trưởng chậm lại. Trong năm 2013, các DN khai thác được 580 ngàn tấn quặng titan, XK 288,5 ngàn tấn ilmenhite, 18.400 tấn xỉ titan, 8.300 tấn titan hoàn nguyên, 5.700 tấn rutin, zircon, monazite và 34.900 tấn quặng đuôi.

Riêng 6 tháng đầu năm nay, toàn tỉnh khai thác 350 ngàn tấn quặng titan, XK 52.800 tấn ilmenhite, 1.700 tấn xỉ titan, 3.400 tấn titan hoàn nguyên, 2.300 tấn rutin, zircon, monazite và 26.100 tấn quặng đuôi. Kim ngạch XK titan của tỉnh trong năm 2013 đạt 60,7 triệu USD, giảm 21,8% so với năm 2012; trong 6 tháng đầu năm 2014 đạt 12,8 triệu USD, giảm 63,9% so cùng kỳ 2013; ước cả năm 2014 đạt 30 triệu USD, giảm 61,3% so với năm 2012 và giảm 50,5% so với năm 2013.

* Đâu là nguyên nhân làm cho hoạt động XK titan của các DN trên địa bàn tỉnh giảm mạnh như vậy?

- Nhiều năm qua, các DN tuy đã chú trọng đầu tư công nghệ khai thác và chế biến quặng titan, nhưng cũng chỉ tạo ra các sản phẩm quặng tinh làm nguyên liệu, có giá trị kinh tế thấp; ngành công nghệ chế biến sâu titan chỉ dừng lại ở các công đoạn như hoàn nguyên ilmehite, nghiền mịn hoặc siêu mịn zircon, chế biến xỉ titan với công nghệ, thiết bị đơn giản, chủ yếu sử dụng công nghệ Trung Quốc đã lạc hậu, hiệu quả thấp, sản phẩm chế biến đạt chất lượng chưa cao.

Trung Quốc là thị trường tiêu thụ titan lớn của Việt Nam (chiếm tỉ trọng tiêu thụ đến 85%), đây là thị trường dễ tính, ít quan tâm chất lượng và có nhu cầu sử dụng nhiều nên đã thu hút hầu hết DN Việt Nam, trong đó có Bình Định. Đến khi thị trường Trung Quốc suy giảm sức mua đã làm cho nhiều DN chế biến titan XK điêu đứng vì chưa tạo ra sản phẩm có chất lượng đạt tiêu chuẩn để thâm nhập vào các thị trường châu Âu, châu Mỹ. Trước tình trạng thị trường bị co hẹp, khả năng cạnh tranh thâm nhập thị trường mới còn nhiều ách tắc, làm cho hầu hết các DN đứng trước nguy cơ bị thua lỗ.

* Trước đây, UBND tỉnh đã có chủ trương yêu cầu các DN phải đầu tư xây dựng các nhà máy chế biến sâu titan để tăng giá trị XK, song vì sao có rất ít DN đầu tư?

- Thời gian qua, một số DN trên địa bàn tỉnh nắm bắt kịp thời chủ trương, chính sách mới của Chính phủ về khuyến khích đầu tư chế biến sâu titan như: Công ty cổ phần Khoáng sản Bình Định, Công ty cổ phần Khoáng sản Biotan, Công ty Khoáng sản Sài Gòn - Quy Nhơn (chế biến xỉ titan), Công ty TNHH Thương mại và Khoáng sản Ban Mai (chế biến titan hoàn nguyên). Các DN đã đầu tư xây dựng đưa nhà máy đi vào hoạt động, tạo ra sản phẩm mới có giá trị tăng lên nhiều lần so với việc XK tinh quặng ilmenhite. Tuy nhiên, chỉ một thời gian ngắn sau đó, nhiều dự án mới triển khai hoặc chuẩn bị triển khai đều phải tạm ngừng do giá xỉ titan bán ra giảm đến 50 - 60%; hơn nữa chất lượng xỉ titan của một số DN trong tỉnh chưa đáp ứng theo yêu cầu của thị trường các nước nhập khẩu. Hiện một số nước có nền công nghiệp khai khoáng và công nghệ chế biến titan  phát triển, như: Mỹ, Đức, Australia, nhưng các nước này giữ bí quyết riêng về công nghệ nên các DN Bình Định khó tiếp cận, hoặc nếu tiếp cận được phải tốn nhiều chi phí chuyển giao công nghệ cao, trong lúc các DN có khả năng đầu tư rất hạn chế, khả năng tiếp cận các nguồn vốn vay từ ngân hàng chưa được thuận lợi, trình độ công nhân tay nghề cao còn thấp. Đó là những cản trở trong quá trình DN đầu tư vào các dự án chế biến sâu titan tạo ra những sản phẩm có chất lượng cao, đủ khả năng cạnh tranh và đáp ứng nhu cầu các nước nhập khẩu.

* Theo ông, cần phải có những động thái gì hỗ trợ các DN tháo gỡ khó khăn, để hoạt động khai thác, chế biến, XK sản phẩm titan ổn định và bền vững?

- Theo chúng tôi, để ngành công nghiệp titan Việt Nam cũng như tại Bình Định phát triển ổn định, khai thác có hiệu quả tài nguyên, làm tăng thêm giá trị gia tăng, cần phải thực hiện nghiêm túc lộ trình dừng XK tinh quặng ilmenhite. Chính phủ và các Bộ, ngành Trung ương cần chỉ đạo các DN đầu tư vào chế biến sâu titan để khôi phục và ổn định thị trường XK. Tiếp tục có cơ chế, chính sách khuyến khích sản xuất, XK, hỗ trợ các DN chấp hành pháp luật và những quy định có liên quan. Chính phủ cần xem xét quy hoạch phát triển các dự án đầu tư chế biến sâu titan mang tính liên kết vùng, hợp tác giữa các DN để tạo ra sản phẩm có giá trị kinh tế cao. Tiếp tục hỗ trợ các DN xử lý số hàng tồn kho đã cấp quota XK nhưng chưa tiêu thụ hết; có chính sách khuyến khích các nhà đầu tư tiếp tục triển khai các dự án chế biến sâu đang dở dang hoặc tạm ngừng do gặp khó khăn.

Bên cạnh đó, cần hạn chế việc cấp phép khai thác quặng titan mang tính manh mún, nhỏ lẻ, gây ảnh hưởng đến môi trường, khó tập trung nguyên liệu cho đầu tư các nhà máy chế biến sâu. Tăng cường quản lý nhà nước về hoạt động khoáng sản, đặc biệt phải chấm dứt tình trạng khai thác, vận chuyển, buôn bán khoáng sản trái phép, XK lậu, lách thuế. Xem xét, ưu tiên cấp mỏ cho các đơn vị đã thực hiện tốt các quy định của pháp luật về khai thác khoáng sản và bảo vệ môi trường, có đầu tư chế biến sâu titan theo quy hoạch, để các nhà máy có đủ nguyên liệu hoạt động lâu dài. Thủ tướng Chính phủ, Bộ Tài chính cần xem xét lại mức thuế suất XK cho các sản phẩm sau chế biến; điều chỉnh thuế tài nguyên đối với quặng titan và các loại phí, lệ phí để DN có thể tổ chức sản xuất, khắc phục tình trạng tạm dừng sản xuất, sử dụng vốn không hiệu quả, tạo việc làm cho người lao động, tăng kim ngạch XK.

* Xin cảm ơn ông!

NGUYỄN HÂN(Thực hiện)