Câu chuyện lãnh đạo Bộ Giao thông vận tải đã có thông cáo cho rằng bút phê của lãnh đạo không phải là căn cứ ưu tiên trong việc chỉ định thầu, xét thầu... đang được dư luận quan tâm. Không ai bác bỏ nguyên tắc này, nhưng sự đời lại lắm lắt léo, không thẳng băng như Bộ Giao thông vận tải khẳng định.

Liên quan tới vụ một thứ trưởng nhắn tin chuyện “tiền nong” với nữ doanh nhân đang có đơn xin tham gia thực hiện gói thầu, Bộ Giao thông vận tải đã có thông cáo lên tiếng cho rằng bút phê của lãnh đạo “tuyệt đối không phải là căn cứ ưu tiên trong việc chỉ định thầu, xét thầu, lựa chọn nhà thầu, lựa chọn nhà đầu tư...”. 

Không ai bác bỏ nguyên tắc này, nhưng sự đời lại lắm lắt léo, không thẳng băng như Bộ Giao thông vận tải khẳng định.

Thực tế cho thấy ít nhất có hai loại bút phê. Loại thứ nhất là loại bút phê trên các công văn hành chính, văn bản đề nghị xin ý kiến hoặc báo cáo của thuộc quyền... Với các loại giấy tờ như vậy, lãnh đạo phải ghi chú cụ thể, nêu rõ chính kiến, quan điểm chỉ đạo. Loại bút phê này phải có, cần thiết có. Miễn bàn.

Loại thứ hai, đây là loại bút phê trên đủ thứ giấy tờ được coi là “nhạy cảm”. To thì như đơn xin được dự thầu công trình, bé là đơn xin cho con được vào học trường điểm... Đây là loại bút phê không có giá trị pháp lý nhưng ma lực của nó rất lớn.

Thường thì trên những giấy tờ “nhạy cảm”, người có quyền chỉ bút phê chung chung, mơ hồ. Đại loại như “chuyển cậu A. xem xét” hoặc “chuyển cô B. giải quyết”, quá lắm thì cũng chỉ là “cậu A. kiểm tra, báo cáo” hoặc “cô B. cố gắng giúp đỡ trường hợp này”... Chẳng có gì sai trong những bút phê ấy, nhưng đằng sau nó nói lên nhiều vấn đề rất đáng suy nghĩ.

Hầu như tất cả cấp dưới khi nhìn thấy bút phê của cấp trên đều không thể bỏ qua, dù là chuyện quan trọng hay nhỏ nhoi. Trong thâm tâm cán bộ thừa hành luôn tự hiểu người đang cầm mảnh giấy có bút phê của sếp chắc chắn không phải là “phó thường dân”, hẳn họ có quan hệ gì đó với lãnh đạo.

Cho nên, dẫu có công tâm đến mấy thì cũng không thoát khỏi cái sự chi phối của bút phê. Đó là chưa kể thuộc cấp còn phải tinh thông trong phán đoán, nắm bắt đúng những điều ẩn sau bút phê, lơ mơ mà làm trái ý sếp thì có ngày “vỡ nồi cơm”.

Hiểu rõ bản chất của bút phê, nên mỗi khi có việc, nhiều người lo chạy bút phê đến bở hơi tai. Lớn chạy theo lớn, nhỏ chạy theo nhỏ, ngay cả việc chính đáng thì người ta vẫn cứ phải chạy bút phê để mong “đầu xuôi, đuôi lọt”. Họ gõ khắp các cửa quyền lực, gắng gỏi luồn lách cho có được một cái bút phê đủ uy lực.

Tất nhiên là họ không đi tìm bút phê bằng hai bàn tay trắng, rồi đề đạt nguyện vọng của mình bằng nước bọt. Vậy là nảy sinh phong bì, quà cáp, thậm chí hối lộ tình, tiền.

Để kết thúc câu chuyện bút phê, xin kể chuyện có thực, báo chí đăng hẳn hoi. Ở TP nọ, xuất hiện một số hộ dân xin đất tái định cư có bút phê của bí thư thành ủy, trong đó có cả những trường hợp đúng như đơn trình bày.

Xem kỹ bút phê, thấy có dấu hiệu bất bình thường, cơ quan chức năng đưa đi xác minh và phát hiện chữ ký giả mạo.

Vụ việc này là một minh chứng nói lên sức mạnh của bút phê, nó khiến xã hội “tôn thờ” bút phê tới mức không chạy được bút phê thật thì cũng tìm cách làm bút phê giả.

Chúng tôi giới thiệu thêm các ý kiến về vấn đề này.

Lãnh đạo Bộ Giao thông vận tải vừa có công văn yêu cầu các đơn vị lưu ý không coi bút phê của lãnh đạo là căn cứ ưu tiên trong giải quyết việc công.

Nhưng mọi người đều biết rằng lâu nay các dự án liên quan đến ngân sách thường nhận được sự quan tâm của nhiều nhà thầu. Trong hoàn cảnh sự quan tâm ở số nhiều như vậy, cấp dưới phải ứng xử sao khi có bút phê của lãnh đạo liên quan đến một nhà thầu cụ thể, cho dù nội dung bút phê đó chỉ dưới dạng “thông tin chuyển văn bản”?

Câu chuyện bút phê ở đây là bình thường hay bất thường?

Trước hết, cần thấy rằng trong số các quy định hành chính hiện hành không có quy định nào về hình thức, cách thức, nội dung và giá trị pháp lý của bút phê. Việc hình thành thói quen bút phê xuất phát từ cách thức vận hành nền hành chính nước ta và từ thực tế công việc.

Chẳng hạn như ở Thanh tra Chính phủ trước đây, mỗi ngày một phó tổng thanh tra có thể nhận được hàng chục văn bản, tờ trình, công văn xin ý kiến từ rất nhiều đơn vị khác nhau. Không thể nào người lãnh đạo gặp từng đơn vị, từng người để chỉ đạo, trao đổi công việc, vậy nên bút phê là một cách thức giải quyết nhanh gọn, góp phần đảm bảo sự thông suốt trong quy trình hành chính. 

Công tác thanh tra ở các bộ ngành, địa phương cũng cho thấy việc sử dụng bút phê rất phổ biến và đa dạng. Không chỉ bút phê bên lề văn bản mà còn bút phê vào tờ lịch, mẩu giấy ghi nhớ bất kỳ rồi kẹp vào công văn, hồ sơ.

Nếu hỏi các bút phê đó có giá trị pháp lý như thế nào thì rất khó trả lời, nhưng sự thật là nhiều khi bút phê đã trở thành một phần trong giải quyết công việc, có hiệu lực thực tế tương tự như các văn bản có đóng dấu đỏ khác.

Như vậy có thể thấy rằng bút phê đã trở thành chuyện thường ngày, trở thành bình thường trong nền công vụ nước ta, ở mức độ nhất định chấp nhận được, nhất là khi nội dung bút phê chỉ liên quan đến những công việc hành chính sự vụ bình thường, không nhạy cảm và nội dung bút phê rõ ràng, minh bạch.

Vấn đề là với những văn bản trình có tính chất phức tạp về kinh tế mà người thủ trưởng bút phê mập mờ, hiểu được theo nhiều nghĩa, dư luận có quyền đặt câu hỏi về tính khách quan của bút phê đó, có hay không sự thiên vị “xin - cho”?

Trong công vụ, những bút phê thiếu rõ ràng của lãnh đạo nhiều khi còn tạo ra kẽ hở để cấp dưới lợi dụng, sử dụng văn bản có bút phê đó để trục lợi theo ý đồ chủ quan.

Sự việc mà dư luận đang quan tâm ở Bộ Giao thông vận tải cho thấy đã đến lúc cần “siết” lại việc sử dụng hình thức bút phê trong công vụ, không riêng ở bộ ngành, địa phương nào. Không cứng nhắc cấm đoán bút phê, nhưng cần quy định rõ ràng trong các trường hợp nào thì không được sử dụng bút phê, ví dụ như liên quan đến các dự án sử dụng ngân sách, liên quan những việc đã phân cấp rõ ràng.

Việc xét thầu, chỉ định thầu, lựa chọn nhà đầu tư... đều đã có quy định pháp luật cụ thể và rõ ràng, cấp nào chịu trách nhiệm quyết định đến đâu, nếu cần có chỉ đạo thì phải là ý kiến trong các cuộc họp hoặc bằng văn bản chính thức, không thể tùy tiện bút phê.

Một nền công vụ chuyên nghiệp, trách nhiệm, hiệu quả ưu tiên sự công khai, minh bạch và trách nhiệm giải trình chứ không phải là sự tiện lợi của lãnh đạo.